Walerian Adam Czuma to postać, która na stałe wpisała się w karty polskiej historii. Urodził się 24 grudnia 1890 roku w Niepołomicach, a swoje życie zakończył 7 kwietnia 1962 roku w Penley. Jako generał brygady Wojska Polskiego, Czuma zyskał uznanie nie tylko jako sprawny dowódca, ale również jako komendant Straży Granicznej.
Jego działalność na rzecz niepodległości oraz zaangażowanie w sprawy społeczne sprawiły, że stał się ważnym pionkiem w historii Polski. W obliczu II wojny światowej, Czuma miał kluczową rolę, kierując obroną Warszawy we wrześniu 1939 roku. Jego decyzje w tym trudnym czasie wpłynęły na ich dalszy los i losy stolicy.
Życiorys
Walerian Czuma przyszedł na świat 24 grudnia 1890 roku w Niepołomicach, które wówczas należały do powiatu bocheńskiego w Królestwie Galicji i Lodomerii. Jego rodzicami byli Jan (1860–1933) oraz Emilia Maria z Ptaków (1864–1941). Był starszym bratem Ignacego (1891–1963) i Władysława (1893–1968), podpułkownika Wojska Polskiego. W 1911 roku ukończył c. k. Gimnazjum Wadowicach. W tym samym roku przez trzy miesiące służył w 13 pułku piechoty jako ochotnik.
Następnie rozpoczął studia z zakresu rolnictwa w Wiedniu, gdzie wstąpił w szeregi Polskich Drużyn Strzeleckich. 15 września 1914 roku dołączył do Legionów Polskich, a jego przydział do 2 pułku piechoty nastąpił niebawem. Już 27 września tego samego roku otrzymał awans na chorążego, a we wrześniu 1916 został dowódcą batalionu 3 pułku piechoty. W trakcie działań ofensywnych Polskiego Korpusu Posiłkowego pod Rarańczą, dowodził batalionem aż do momentu, gdy 3 pułk przeszedł przez front. Jego tułaczka bojowa obejmowała także zmagania pod Kaniowem.
W okresie od kwietnia do sierpnia 1918 roku Czuma pełnił funkcję polskiego komendanta placu w Moskwie, gdzie zajął się ewakuacją Polaków i rekrutacją do polskich jednostek. Pod koniec sierpnia 1918roku w stopniu majora organizował 5 Dywizję Strzelców Polskich, znaną też jako Dywizja Syberyjska. Ta formacja współdziałała z wojskami admirała Aleksandra Kołczaka oraz Korpusem Czesko-Słowackim w walce przeciwko bolszewikom. W skład jego dywizji weszło także kilka monitorów rzecznych, co czyni z niego organizatora pierwszej polskiej floty wojennej od czasów zaborów.
Po zaciętych walkach z Armią Czerwoną Czuma dostał się do niewoli, przebywając w obozach w Krasnojarsku i Omsku. Od 6 listopada 1920 roku był osadzony w moskiewskim więzieniu na Butyrkach. 17 stycznia 1922 roku został wymieniony na sowieckich komisarzy, a 21 stycznia przyjechał pociągiem z Baranowicz do Warszawy. Po powrocie do kraju uzyskał urlop zdrowotny do 1 września 1922 roku, a jako pułkownik został mianowany ze starszeństwem od 1 stycznia 1919.
3 września 1922 roku Czuma został powołany na III kurs dla dowódców piechoty dywizyjnej oraz dowódców pułków w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. W grudniu 1922 roku pełnił obowiązki dowódcy 19 Dywizji Piechoty. Następne lata to kolejne awanse i nowe stanowiska, w tym dowództwo Obszaru Warownego „Wilno” w Wilnie (nominacja 2 maja 1927) oraz dowództwo 5 Dywizji Piechoty we Lwowie (nominacja 18 lutego 1928). W styczniu 1929 roku, na mocy decyzji prezydenta RP, nadał mu stopień generała brygady.
W lutym 1939 roku Czuma został mianowany przez Prezydenta RP na komendanta Straży Granicznej, a jego działania koncentrowały się na granicy zachodniej. Zaangażował się także w różne organizacje społeczne, w tym w Straży Mogił Polskich Bohaterów we Lwowie, która zainicjowała budowę Cmentarza Obrońców Lwowa. W 1938 roku objął stanowisko zastępcy przewodniczącej SMPB. 3 września 1939 otrzymał nominację na dowódcę obrony Warszawy, gdzie musiał zmierzyć się z wyjątkowo trudną sytuacją, dysponując jedynie niewielkimi siłami garnizonu.
Pomimo początkowych trudności, w krótkim czasie Czuma zdołał zgromadzić znaczne siły obronne (około 70 tys. żołnierzy i oficerów), które składały się z rozbitych jednostek oraz cywilnych ochotników. 8 września dowództwo Armii „Warszawa” przejął gen. Juliusz Rómmel, jednak to Czuma pozostawał odpowiedzialny za obronę miasta do 29 września. Po kapitulacji Warszawy został wzięty do niewoli przez Niemców, trafiając do Oflagu VIIA w Murnau. Udało mu się jednak odzyskać wolność w 1945 roku dzięki wojskom amerykańskim.
Po zakończeniu wojny Czuma osiedlił się na emigracji w Wielkiej Brytanii. Tam zajął się uprawą trzystuakrowej działki spółdzielni rolniczej 'Cobalder Farm’, prowadzonej przez firmę Lark Limited. Przez długi czas nie angażował się w życie publiczne, a od 1956 roku mieszkał w Polskim Ośrodku Mieszkaniowym w Penrhos w Walii. Zakończył swoje życie w szpitalu w Penley. Pochowany został pierwotnie we Wrexham, a 2 lipca 2004 roku jego prochy przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie (kwatera II C 27-2-1).
Ordery i odznaczenia
Walerian Czuma, wybitny przedstawiciel swojego pokolenia, został uhonorowany licznymi odznaczeniami i medalami. W jego bogatej kolekcji znalazły się prestiżowe nagrody przyznawane za wyjątkowe zasługi w służbie wojskowej oraz działania prowadzące do odzyskania niepodległości.
- Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari (1939),
- Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari nr 112 (1939),
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 7337 – przyznany 17 maja 1922 roku,
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – otrzymany 11 listopada 1937 roku „za zasługi w służbie wojskowej”,
- Krzyż Niepodległości z Mieczami – nadany 7 lipca 1931 roku „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”,
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski nr 741 – przyznany 2 maja 1923 roku,
- Krzyż Walecznych, otrzymany czterokrotnie nr 15420:
- po raz pierwszy – 30 października 1921 roku,
- po raz drugi – 24 grudnia 1921 roku „w zamian za wstążeczkę biało-amarantową byłej armii gen. Hallera”,
- po raz trzeci i czwarty – 20 grudnia 1922 roku „za czyny orężne w bojach b. 3 pp Leg. Pol.”,
- po raz pierwszy, drugi, trzeci i czwarty – 28 marca 1923 roku „za czyny orężne w bojach b. 5-ej Dywizji Wojsk Polskich na Syberii”,
- Złoty Krzyż Zasługi, nadany po raz pierwszy 10 listopada 1928 roku,
- Złoty Krzyż Zasługi, przyznany po raz drugi 10 czerwca 1939 roku „za zasługi na polu pracy społecznej”,
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Korony Rumunii – otrzymany w 1929 roku (zezwolenie na przyjęcie i noszenie wydano 13 czerwca 1930 roku),
- Krzyż Kawalerski francuskiego Orderu Legii Honorowej nr 23184 – przyznany 9 lipca 1919 roku (zezwolenie na przyjęcie i noszenie uzyskano 26 maja 1923 roku),
- Krzyż Oficerski belgijskiego Orderu Leopolda.
Te liczne odznaczenia świadczą o niezłomnym charakterze oraz niezwykłym zaangażowaniu, jakie Walerian Czuma wykazał w trakcie swojej kariery, zarówno w aspekcie wojskowym, jak i społecznym.
Upamiętnienie
12 kwietnia 1964 roku w kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie miała miejsce uroczystość odsłonięcia tablicy poświęconej gen. Walerianowi Czumie. Była to ważna chwila, która oddała hołd jego pamięci i wkładowi w historię.
Jego imieniem nazwano wiele ulic, w tym te zlokalizowane na warszawskim Bemowie. Ulice oraz rondo noszą jego nazwisko również w Niepołomicach, Bochni oraz Wadowicach, gdzie mieszkał przez jakiś czas i uczęszczał do gimnazjum.
W 1989 roku wyemitowano medal z podobizną Waleriana Czumy, na którym widniał napis „Obrona Warszawy 1939–1989”. Medale te wydano dzięki Mennicy Państwowej, a ich projektantką była Anna Wątróbska-Wdowiarska.
Z okazji stulecia jego urodzin, w 1990 roku, na ratuszu w Niepołomicach odsłonięto pamiątkową tablicę, upamiętniającą jego życie i działalność.
W 1999 roku, by uczcić jego dziedzictwo, Placówka Straży Granicznej Warszawa-Okęcie otrzymała imię gen. bryg. Waleriana Czumy. Z kolei w 2006 roku Szkoła Podstawowa w Zawadce została nazwana jego imieniem.
Decyzją prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, z dnia 17 stycznia 2020 roku, na wniosek prezesa koła Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Nowym Targu, grób Waleriana Czumy został wpisany do ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, z numerem ewidencyjnym 342.
Pozostali ludzie w kategorii "Wojsko i służby mundurowe":
Ludwik Nazimek | Beniamin Obstler | Józef Wimmer | Józef Czuma | Tadeusz Brudnik | Antoni Łukasiewicz (podpułkownik)Oceń: Walerian Czuma